کلسترول بالا یک مشکل بسیار رایج در تمام جوامع است. بطور مثال، طبق گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) ، نزدیک به ۹۴ میلیون بزرگسال ایالات متحده در سنین ۲۰ سال یا بیشتر دارای کلسترول بالا هستند. با این حال، از آنجایی که این وضعیت اغلب می‌تواند بدون هیچ علامت واقعی ظاهر شود، حتی ممکن است تا زمانی که به پزشک مراجعه نکنید، منوجه نشوید که مبتلا هستید.
با این شرایط چه چیزی باعث کلسترول بالا میشود، اگر تشخیص داده شد چه کاری باید انجام داد، و چه راه‌هایی برای کاهش آن وجود دارد؟ (در ادامه به این سوالات پاسخ می دهیم)
کلسترول چیست؟
کلسترول نوعی لیپید است که کبد به طور طبیعی تولید می کند. کلسترول در بدن عملکردهای زیادی دارد هم نقش ساختمانی مثلا برای تشکیل غشای سلولی، هورمون های خاص و ویتامین D حیاتی استو هم نقش انرژی زایی دارد. کلسترول در آب حل نمی شود، بنابراین نمی تواند به خودی خود در خون گردش کند. برای انتقال در خون نیاز به مولکولهای حامل دارد که باعث انتقال کلسترول از کبد به خون و از خون به کبد می شوند این ناقلین که لیپوپروتئین نام دارند توسط خود کبد سنتز می شوند.
لیپوپروتئین ها ذرات ساخته شده از چربی و پروتئین هستند. آنها کلسترول و تری گلیسیرید، را از طریق جریان خون حمل می کنند. دو شکل اصلی لیپوپروتئین عبارتند از لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) و لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL).
LDL لیپوپروتئین های با چگالی کم هستند که باعث انتقال کلسترول از کبد به خون و بافتها می شوند. اگر خون شما حاوی کلسترول LDL بیش از حد باشد، ممکن است تشخیص داده شود که کلسترول بالا دارید که اگر درمان نشود، ممکن است منجر به بسیاری از مشکلات سلامتی، از جمله حمله قلبی و سکته شود.
کلسترول بالا به ندرت در آغاز علائم ایجاد می کند. به همین دلیل مهم است که سطح کلسترول خون را به طور منظم بررسی کنید.
علائم کلسترول بالا
در بیشتر موارد، کلسترول بالا یک وضعیت “بی صدا” است. معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی کند. بسیاری از افراد تا زمانی که دچار عوارض جدی مانند حمله قلبی یا سکته مغزی نشوند، حتی متوجه نمی شوند که کلسترول بالایی دارند. به همین دلیل است که غربالگری معمول کلسترول مهم است.
علل کلسترول بالا
خوردن بیش از حد غذاهای حاوی کلسترول، چربی های اشباع شده و چربی های ترانس ممکن است خطر ابتلا به کلسترول بالا را افزایش دهد. زندگی همراه با چاقی نیز می تواند خطر ابتلا را افزایش دهد. سایر عوامل سبک زندگی که می توانند در افزایش کلسترول نقش داشته باشند عبارتند از کم تحرکی و سیگار کشیدن.
ژنتیک همچنین می تواند بر شانس ابتلا به کلسترول بالا تأثیر بگذارد. ژن ها از والدین به فرزندان منتقل می شوند. ژن های خاصی به بدن فرمان می دهندکه چگونه کلسترول و چربی ها را پردازش کند. اگر والدین کلسترول بالایی دارند، فرزندان نیز در خطر ابتلا به آن هستند.
در موارد نادر، کلسترول بالا ناشی از هیپرکلسترولمی خانوادگی است. این اختلال ژنتیکی از حذف LDL توسط بدن جلوگیری می کند. تحقیقات نشان داده اند، اکثر بزرگسالان مبتلا به این بیماری دارای سطح کلسترول تام بالای ۳۰۰ میلی گرم در دسی لیتر و سطوح LDL بالای ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر هستند.
سایر شرایط سلامتی مانند دیابت و کم کاری تیروئید نیز ممکن است خطر ابتلا به کلسترول بالا و عوارض مرتبط با آن را افزایش دهند.
کلسترول LDL یا “کلسترول بد”
کلسترول LDL اغلب «کلسترول بد» نامیده می شود. کلسترول را از کبد به عروق و بافتها می برد. اگر سطح کلسترول LDL بیش از حد بالا باشد، می تواند روی دیواره رگ ها رسوب کند. این تجمع به عنوان پلاک کلسترول نیز شناخته می شود. این پلاک می تواند سرخرگها را باریک کند، در نتیجه جریان خون را محدود کند و خطر لخته شدن خون را افزایش دهد. اگر لخته خون شریان قلب یا مغز را مسدود کند، می تواند باعث حمله قلبی یا سکته شود.
کلسترول HDL یا “کلسترول خوب”
کلسترول HDL گاهی اوقات “کلسترول خوب” نامیده می شود. این نوع باعث بازگشت کلسترول LDL به کبد میشود در نتیجه عروق را از کلسترول پاک می کند. HDL باعث جلوگیری از تجمع پلاک کلسترول در سرخرگها می شود.
سطوح HDL نرمال و بالاتر یک فاکتور ایمن برای جلوگیری از بیماریهای قلب و عروق است.
تری گلیسیرید، نوع متفاوتی از لیپیدها
تری گلیسیریدها نوع دیگری از چربی ها هستند که با کلسترول متفاوتند. بدن از کلسترول د رساختمان غشا سلول ها و هورمون های خاص استفاده می کند، از تری گلیسیرید به عنوان منبع انرژی استفاده می کند.
وقتی میزان کالری ورودی به بدن بیشتر از کالری خروجی است، آن کالری ها به تری گلیسیرید تبدیل می شوند. تری گلیسیرید اضافی در سلول های چربی ذخیره می شود. همچنین بدن از لیپوپروتئین ها برای گردش تری گلیسیرید در جریان خون استفاده می کند. اگر به طور منظم و طولانی کالری ورودی به بدن بیشتر از کالری خروجی باشد، ممکن است سطح تری گلیسیرید خون خیلی بالا برود. این امر می تواند خطر ابتلا به چندین مشکل سلامتی، از جمله بیماری های قلبی و سکته را افزایش دهد. توجه داشته باشید که قند اضافی در بدن نیز به چربی تبدیل می شود پس صرف مصرف چربی تری گلیسیرید بالا نمی رود بلکه قند ها(گلوکز) نیز در این امر نقش مهمی دارند.
سطح کلسترول خون خود را چک کنید
انجمن قلب آمریکا توصیه می کند که افراد ۲۰ ساله یا بیشتر سطح کلسترول خود را حداقل هر ۴ تا ۶ سال یک بار بررسی کنند. اگر سابقه کلسترول بالا یا سایر عوامل خطر بیماری قلبی عروقی دارید، ممکن است به زمانهای کوتاهتر برای چک کردن آن داشته باشید.
زمانی که سطح LDL شما بسیار بالا و سطح HDL شما بسیار پایین باشد، کلسترول بالا می تواند خطرناک باشد.
دامنه سطح کلسترول
تشخیص کلسترول بالا به طور خودکار به این معنی نیست که دارو مصرف خواهید کرد. عوامل مختلفی ممکن است بر نوع دارویی که پزشک توصیه می‌کند تأثیر بگذارد. با در نظر گرفتن این موضوع، اکثر پزشکان از اندازه گیری های عمومی برای تصمیم گیری در مورد برنامه های درمانی استفاده می کنند. آنها ممکن است این اندازه گیری ها را به عنوان کلسترول مطلوب، مرزی بالا یا کلسترول بالا دسته بندی کنند.
به طور کلی کلسترول کل اکثر بزرگسالان را می توان به صورت زیر دسته بندی کرد:
| کلسترول کل | دسته |
| کمتر از ۲۰۰ میلی گرم بردسی لیتر | مطلوب |
| ۲۳۹-۲۰۰ میلی گرم بردسی لیتر | مرزی بالا |
| ۲۴۰ میلی گرم بردسی لیتر به بالا | بالا |
| سطوح LDL | دسته |
| کمتر از ۱۰۰ میلی گرم بردسی لیتر | نرمال |
| ۱۲۰-۱۰۰ میلی گرم بردسی لیتر | متوسط |
| ۱۵۹-۱۳۰ میلی گرم بردسی لیتر | مرزی بالا |
| ۱۸۹-۱۶۰ میلی گرم بردسی لیتر | بالا |
| ۱۹۰ میلی گرم بردسی لیتر به بالا | خیلی بالا |
نکته: این اندازه گیری ها کلی هستند. قبل از تصمیم گیری در مورد برنامه درمانی، شما و پزشکتان باید سایر عوامل شخصی را در نظر بگیرید.
دستورالعمل های اخیر برای سطح کلسترول سالم
بدن برای عملکرد صحیح به مقداری کلسترول از جمله مقداری LDL نیاز دارد. اما اگر سطح LDL خیلی بالا باشد، می تواند خطر ابتلا به مشکلات جدی سلامتی را افزایش دهد.
طبق دستورالعمل‌های جدید انجمن قلب آمریکا ، علاوه بر سطح کلسترول، توصیه‌های درمانی سایر عوامل خطر بیماریهای قلبی، مانند سابقه خانوادگی و سایر مسائل سلامتی را تجزیه و تحلیل می‌کنند. همه این عوامل در پیشگویی شانس ابتلا به کلسرول بالا در ۱۰ سال آینده برای فرد دخیل هستند.
عوامل خطر برای کلسترول بالا
چاقی
مصرف مقدار زیادی چربی های اشباع شده و ترانس مانند چربی های موجود در فست فودها
نداشتن فعالیت بدنی
سیگار کشیدن
سابقه خانوادگی کلسترول بالا
دیابت، بیماری کلیوی یا کم کاری تیروئید
افراد در هر سن، جنسیت و قومیت ممکن است کلسترول بالایی داشته باشند.
عوارض کلسترول بالا
بدون درمان، کلسترول بالا می تواند باعث ایجاد پلاک در شریان ها یا سرخرگها شود. با گذشت زمان، این پلاک می تواند سرخرگها را باریک کند و باعث ایجاد آترواسکلروز شود. آترواسکلروز یک بیماری جدی است. می تواند جریان خون را را در سرخرگها محدود کرده و خطر ایجاد لخته های خون خطرناک را افزایش دهد.
علاوه بر این آترواسکلروز می تواند منجر به بسیاری از شرایط خطرناک شود، مانند:
سکته
حمله قلبی
آنژین صدری، یا درد قفسه سینه
فشار خون بالا
بیماری عروق محیطی
بیماری مزمن کلیوی
کلسترول بالا همچنین می تواند باعث عدم تعادل صفرا شود و خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش دهد. چگونه کلسترول را کاهش دهیم
تغییر سبک زندگی از جمله عوامل مهمی است که باعث کاهش کلسترول می شود. تغذیه سالم ، فعالیت ورزشی منظم، ترک سیگار از جمله عواملی هستند که باعث کاهش کلسترول خون می شوند. البته در برخی موارد پزشک همچنین ممکن است داروها یا درمان های دیگری را برای کمک به کاهش سطح کلسترول تجویز کند.
کاهش کلسترول از طریق رژیم غذایی
مصرف غذاهای سرشار از کلسترول، چربی های اشباع شده و چربی های ترانس را محدود کنید.
منابع پروتئین بدون چربی مانند مرغ، ماهی و حبوبات را در رژیم غذایی خود قرار دهید
غذاهای متنوعی از فیبر بالا مانند میوه ها، سبزیجات و غلات کامل بخورید
به جای غذاهای سرخ شده، غذاهای پخته، کبابی، بخارپزاستفاده کنید.
در صورت امکان از فست فود و غذاهای شیرین و فراوری شده خودداری کنید
غذاهایی که دارای کلسترول، چربی های اشباع شده یا چربی های ترانس هستند عبارتند از:
گوشت قرمز، زرده تخم مرغ و محصولات لبنی پرچرب
غذاهای فرآوری شده با کره کاکائو یا روغن ترانس
غذاهای سرخ شده مانند چیپس سیب زمینی، پیاز حلقه ای و مرغ سرخ شده
برخی از محصولات پخته شده مانند برخی از کلوچه ها و پنکیک ها
خوردن ماهی و سایر غذاهای حاوی اسیدهای چرب امگا ۳ نیز ممکن است به کاهش سطح LDL شما کمک کند. به عنوان مثال، ماهی قزل آلا، و شاه ماهی منابع غنی امگا ۳ هستند. گردو، بادام، دانه کتان آسیاب شده و آووکادو نیز حاوی امگا ۳ هستند.
چگونه از کلسترول بالا جلوگیری کنیم
عوامل ژنتیکی دخیل در کلسترول بالا غیر قابل کنترل هستند ولی عوامل محیطی که باعث این شرایط می شوند قابل مدیریت هستند.
برای کاهش خطر ابتلا به کلسترول بالا:
یک رژیم غذایی مغذی داشته باشید که کلسترول پایین و چربی حیوانی و فیبر بالایی داشته باشد.
از مصرف زیاد الکل خودداری کنید.
وزن ایده ال خود را حفظ کنید
به طور منظم ورزش کنید
از سیگار کشیدن خودداری کنید.
اگر در معرض خطر کلسترول بالا یا بیماری عروق کرونر قلب هستید، سطح کلسترول خود را به طور منظم آزمایش کنید.
منابع:
- How to get your cholesterol tested. (2020).heart.org/en/health-topics/cholesterol/how-to-get-your-cholesterol-testedLDL and HDL cholesterol: “Bad” and “good” cholesterol. (2020).cdc.gov/cholesterol/ldl_hdl.htm
- High cholesterol facts. (2021).cdc.gov/cholesterol/facts.htm
- Cholesterol. (2021).cdc.gov/cholesterol/index.htm
