پیری اپی‌ژنتیکی شامل تغییراتی است که با افزایش سن در DNA در سطح مولکولی ایجاد می شود و نشان می‌دهد فرد با چه سرعتی در سطح مولکولی پیر می‌شود. این پیری با استفاده از ساعت‌های اپی‌ژنتیکی اندازه‌گیری می‌شود که الگوهای متیلاسیون DNA(یک تغییر شیمیایی که می‌تواند بر فعالیت ژن تأثیر بگذارد) را تجزیه و تحلیل می‌کنند. برخلاف سن تقویمی یا کرونولوژیکی که به سادگی تعداد سال‌های زندگی را شمارش می‌کند، پیری اپی‌ژنتیکی تصویر دقیق‌تری از عملکرد سلول‌ها و بافت‌های بدن ارائه می‌دهد. این فرآیند تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله سبک زندگی قرار می‌گیرد و به ابزاری قدرتمند برای مطالعه پیری تبدیل شده است.
از جمله عواملی که بر پیری اپی‌ژنتیکی تاثیر دارد میزان فعالیت بدنی روزانه افراد است. اگرچه فعالیت بدنی عمومی، مانند پیاده‌روی ، برای سلامتی مفید است، اما به نظر می‌رسد برنامه‌های ورزشی که برنامه‌ریزی شده، تکراری و هدفمند هستند، تأثیرات قوی‌تری بر کند کردن روند پیری اپی‌ژنتیکی دارند. آمادگی جسمانی، به ویژه ظرفیت بالای قلبی تنفسی، نیز با کند کردن روند پیری اپی‌ژنتیکی ارتباط نزدیکی دارد.
بر اساس پژوهش ها ی انجام شده در موش‌ها، تمرینات استقامتی و مقاومتی ، تغییرات مولکولی مرتبط با سن را در بافت عضلانی کاهش داد. در انسان، مداخلات ورزشی چند هفته‌ای، باعث کاهش نشانگرهای سن بیولوژیکی در خون و عضلات اسکلتی شد. مطالعه ای دیگر بر روی زنان میانسال مبتدی یا کم تحرک، نشان داد که تنها پس از هشت هفته تمرین ترکیبی هوازی و قدرتی، سن اپی‌ژنتیکی دو سال کاهش یافت. همچنین مردان مسن‌تر با VO2max بالاتر، که معیار کلیدی آمادگی قلبی عروقی است، پیری اپی‌ژنتیکی به مراتب کندتری داشتند.
«این یافته‌ها نشان می‌دهد که حفظ آمادگی جسمانی، پیری اپی‌ژنتیکی را در اندامهای مختلف به تأخیر می‌اندازد و بر ورزش به عنوان یک عامل موثر در کاهش روند پیری تاکید دارد.» از بین انواع ورزشها، تمرینات فانکشنال یا عملکردی( انواع سیستمهای تمرینی فانکشنال) به دلیل تمرکز بر افزایش تمام فاکتورهای آمادگی جسمانی تاثیرات بیشتری بر فاکتورهای سلامتی و کاهش روند پیری دارند.
تاثیرات شگفت انگیز ورزش منظم برکند شدن روند پیری در تمام اندامهای بدن بخصوص عضلات اسکلتی، قلب ، کبد، بافت چربی و روده ثابت شده است. این تاثیر به خوبی در نمودار بالا نشان داده شده است. هیچ عاملی بر سن تقویمی یا کرونولوژیکی تاثیری ندارد و به صورت یک خط سیاه صعودی نشاده داده شده ، در حالیکه تاثیر ورزش و تغذیه سالم بر سن بیولوژیکی با نمودار سبز رنگ نشان دهنده اثرات شگفت انگیز ورزش و تغذیه سالم بر کند کردن روند پیری اپی‌ژنتیکی یا بیولوژیکی است. خط قرمز نشان دهنده تاثیر بیماریها بر افزایش روند پیری اپی‌ژنتیکی است که نتیجه سبک زندگی نادرست(عدم فعالیت ورزشی و تغذیه ناسالم) است.
حال این سوال مطرح است که چرا برخی افراد نسبت به دیگران واکنش قوی‌تری به ورزش نشان می‌دهند و چگونه انواع مختلف تمرین بر پیری در اندامهای مختلف تأثیر می‌گذارد. اینها چالش هایی است که محققان با آن روبرو هستند و نیاز به پژوهشهای بیشتری دارد.
منابع:
-
Takuji Kawamura, Mitsuru Higuchi, Zsolt Radak, Yasuyuki Taki. Exercise as a geroprotector: focusing on epigenetic aging. Aging, 2025; DOI: ۱۸۶۳۲/aging.206278
